Każdy organizm ma określone potrzeby energetyczne, których zaspokojenie jest warunkiem jego prawidłowego funkcjonowania. Energia jest nam potrzebna zwłaszcza do oddychania, pracy układu krążenia i nerwowego, wytwarzania ciepła, odbudowy oraz budowy tkanek. Potrzebujemy jej także do wykonywania codziennych czynności takich jak praca fizyczna, praca umysłowa, a także do trawienia oraz wchłaniania pokarmów. Energię, mierzoną najczęściej w kilokaloriach (kcal), uzyskujemy w procesie metabolizmu określonych składników odżywczych, na który składają się złożone procesy obejmujące reakcje chemiczne i związane z nimi przemiany energii zachodzące w żywych komórkach. Energię uzyskiwaną z przemian poszczególnych składników pożywienia, oblicza się z użyciem współczynników przeliczeniowych, ustalonych przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA). Wynoszą one:
- węglowodany (z wyjątkiem alkoholi wielowodorotlenowych) – 4 kcal/g
- alkohole wielowodorotlenowe (poliole) – 2,4 kcal/g
- białko – 4 kcal/g
- tłuszcz – 9 kcal/g
- salatrimy – 6 kcal/g
- alkohol (etanol) – 7 kcal/g
- kwasy organiczne – 3 kcal/g
- błonnik – 2 kcal/g
Regularne dostarczanie organizmowi odpowiednich porcji energii, które łącznie pokrywają dzienne zapotrzebowanie energetyczne, lecz go nie przewyższają, jest warunkiem utrzymania stałej i prawidłowej masy ciała. Zwiększenie dostaw energii ponad potrzeby organizmu zazwyczaj powoduje zwiększanie masy ciała, ponieważ organizm większości osób chętnie magazynuje w tkance tłuszczowej nadmiar otrzymanej energii. Zwiększanie masy ciała ma miejsce także w przypadku, w którym dzienna porcja energii dostarczana organizmowi jest odpowiednia, jednak jej dostawy są nieregularne. Dzieje się tak ponieważ głodzony organizm zmniejsza zużycie energii, które po posiłku już raczej nie wzrasta. Stałe zmniejszenie dostaw energii nią zawsze skutkuje obniżeniem masy ciała. Organizm, który na przykład w wyniku podjęcia diety, na otrzymuje mniejszą porcję energii niż otrzymywał systematycznie, obniża jej zużycie. To obniżone zużycie utrzymuje się już na stałe. Wtedy powrót do dostaw energii na poziomie występującym przed ich obniżeniem sprawia, że dana osoba otrzymuje jej za dużo w stosunku do potrzeb wynikających z aktualnego zużycia. Stąd nadwyżka jest odkładana w tkance tłuszczowej. Obniżenie dziennej kaloryczności pożywiania i powrót do poziomu sprzed obniżenia powoduje zazwyczaj zwiększenie masy ciała do poziomu przewyższającego stan występujący przed obniżeniem. Stąd, jeśli zachodzi potrzeba obniżenia kaloryczności pożywiania, zmiany należy wprowadzać powoli, żeby można się było do nich przyzwyczaić i należy jej wprowadzić na stałe.
Optymalna masa ciała jest utrzymywana w efekcie dobrania odpowiedniego poziomu dostaw energii (dziennej kaloryczności pożywienia) oraz regularne spożywanie posiłków o odpowiedniej wielkości. Czynniki genetyczne i medyczne mogą spowodować, że masa ciała jaką dana osoba jest w stanie utrzymać na stałe, nie zawsze będzie zgodna z jej oczekiwaniami.
Ustalenie dziennej kaloryczności pożywienia jest związane z doborem proporcji pomiędzy energią otrzymywaną z węglowodanów i tłuszczów, która powinna być codziennie taka sama. W gronie specjalistów żywienia człowieka przeważa pogląd, że 50-70 % energii powinno pochodzić z węglowodanów, chociaż odmienne poglądy mają też swoich zwolenników.
Fragment z przygotowywanej do druku książki Zbigniewa Młynarskiego „Jedz dobrze i nie tyj”
